Kryteria efektywnych regulacjiw zdrowiu publicznym na przykładzie dyskutowanych zmian w ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi

W obliczu rosnących wyzwań zdrowotnych, takich jak otyłość^[1], „popularność” rozmaitych substancji psychoaktywnych^[2] czy niska skuteczność działań profilaktycznych, coraz częściej powraca pytanie o rolę i jakość regulacji w zdrowiu publicznym.

Podczas Kongresu Zdrowie 360°, zorganizowanego przez Związek Przedsiębiorców i Pracodawców (ZPP), przedstawiciele medycyny, zdrowia publicznego, administracji oraz organizacji społecznych podkreślali znaczenie spójnych i skutecznych interwencji regulacyjnych. Wśród poruszanych tematów szczególne miejsce zajęła profilaktyka – zarówno ta rozumiana jako działanie systemowe, jak i ta adresowana do jednostki. Podkreślano potrzebę zintegrowanego podejścia do zdrowia, obejmującego nie tylko leczenie, ale przede wszystkim zapobieganie chorobom cywilizacyjnym, których skala i koszty społeczne stale rosną.

Myśląc o profilaktyce i wdrażaniu skutecznych narzędzi ograniczających ryzyka zdrowotne, mogą pojawiać się pomysły wprowadzenia różnego rodzaju nowych regulacji prawnych, w tym w szczególności obostrzeń i zakazów. Choć na pierwszy rzut oka takie rozwiązania mogą wydawać się najprostsze i najbardziej bezpośrednie, nie zawsze są możliwe do wdrożenia w świetle obowiązujących ram prawnych. Przykładowo, najnowszy wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 19 czerwca 2025 r. w sprawieC-200/24^[3] jednoznacznie stwierdził, że obowiązujący w Polsce zakaz reklamy aptek (art. 94a ust. 1 Prawa farmaceutycznego^[4] jest niezgodny z prawem Unii Europejskiej – w szczególności z przepisami Dyrektywy o handlu elektronicznym oraz zasadami swobody świadczenia usług i swobody przedsiębiorczości. Omawiany wyrok skłania do refleksji, że wprowadzanie zakazów, zwłaszcza w obszarze reklamy, nie zawsze jest możliwe, a tym bardziej proporcjonalne. Dlatego projektując nowe regulacje prawne, niezbędne jest wyważenie celów ochrony zdrowia publicznego z poszanowaniem m.in. zasady proporcjonalności – tak, aby regulacje były nie tylko skuteczne, ale też adekwatne do zamierzonego celu i nienaruszające nadmiernie innych chronionych wartości.

W tym kontekście szczególne znaczenie zyskują trwające równolegle prace legislacyjne, takie jak projekt nowelizacji ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, który zakłada m.in. zaostrzenie przepisów dotyczących promocji napojów alkoholowych. Chociaż intencja ustawodawcy może wydawać się zrozumiała, pojawia się zasadnicze pytanie: na jakich podstawach powinny być oparte skuteczne regulacje zdrowotne? Czy proponowane środki są proporcjonalne, wykonalne i faktycznie skuteczne w poprawie zdrowia publicznego?

Niniejszy raport ma na celu odpowiedzieć na te pytania, przedstawiając kluczowe kryteria efektywnych regulacji w zdrowiu publicznym oraz ilustrując je konkretnymi przykładami z wybranych obszarów.

[1] W marcu 2025 r. NFZ opublikował dane, z których wynika, że: ”Problem nadwagi i otyłości zmienia się z wiekiem. W grupie 18-64 lata: 70% mężczyzn ma nadwagę lub otyłość, a w grupie 65+: 78%. W przypadku kobiet w grupie 18-64 lata: 51% ma nadwagę lub otyłość, a w grupie 65+: 72%.” (Źródło: NFZ, https://www.nfz.gov.pl/aktualnosci/aktualnosci-centrali/masa-ciala-i-wzrost-dane-niezbedne-dla-zdrowia-publicznego,8745.html)

[2] Prezentowane przez Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom wyniki ostatniej edycji badań ESPAD, zrealizowanych w Polsce w 2024 roku pokazują, że 33% młodzieży w wieku 17-18 lat używało marihuanę lub haszysz, a 17,9% młodzieży w wieku 15-16 lat stosowało leki uspokajające lub nasenne bez przepisu lekarza.

[3] https://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?text=&docid=301356&pageIndex=0&doclang=pl&mode=req&dir=&occ=first&part=1&cid=9238832

[4] Ustawa z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne (t.j. Dz. U. z 2025 r. poz. 750).