Nowelizacja KSH 2022 – prawo holdingowe

13 października 2022 r. wchodzi w życie Nowelizacja KSH[1], która obok zmian w zasadach sprawowania nadzoru korporacyjnego wprowadza do ustawy przepisy dotyczące prawa holdingowego. Nowelizacja KSH zmierza do uregulowania holdingów (faktycznych oraz umownych), które nie posiadały dotychczas przejrzystych reguł funkcjonowania. Regulacja ma charakter fakultatywny –  działanie w tej formie będzie prawem, a nie obowiązkiem powiązanych ze sobą podmiotów gospodarczych.

Poniżej sygnalizujemy najważniejsze – z punktu widzenia praktyki – założenia prawa holdingowego.

1. Pojęcie oraz sposób powstania (ustania) holdingu.

Holding (grupa, koncern) to konglomerat spółek, które pod przewodnictwem jednej z nich zmierzają do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego (kwalifikowany stosunek dominacji i zależności). Podmioty te realizują jedną strategię i działają przy uwzględnieniu wspólnego interesu (zob. niżej). Wiodącą rolę w holdingu pełni spółka dominująca, której podlegają spółki od niej zależne oraz z nią powiązane (w tym ostatnim przypadku, o ile umowa lub statut spółki powiązanej tak stanowią).

Prawo holdingowe stanowi, że uczestnictwo w holdingu wymaga podjęcia odpowiedniej uchwały przez zgromadzenie wspólników albo walne zgromadzenie spółki zależnej. Uchwała dotycząca uczestnictwa, wraz ze wskazaniem spółki dominującej, wymaga większości trzech czwartych głosów. By wszystkie atrybuty holdingu zaczęły funkcjonować, niezbędne jest ponadto ujawnienie uczestnictwa w nim w formie wzmianki w rejestrze przedsiębiorców (Krajowym Rejestrze Sądowym) – zarówno przez spółkę dominującą, jak i spółkę zależną. Jednakże, jeżeli spółka dominująca posiada siedzibę za granicą, uczestnictwo w holdingu wystarczy ujawnić w rejestrze spółki zależnej.

Zgodnie z prawem holdingowym ustanie uczestnictwa w holdingu może nastąpić w drodze podjęcia przez zgromadzenie wspólników albo walne zgromadzenie spółki zależnej odpowiedniej uchwały większością trzech czwartych głosów lub przez złożenie przez spółkę dominującą spółce zależnej oświadczenia o ustaniu uczestnictwa.

2. Interes holdingu.

Zarówno spółka dominująca, jak i spółka zależna, obowiązane są kierować się (oprócz interesu spółki) wspólnym interesem holdingu. Nie może to jednak zmierzać do pokrzywdzenia wierzycieli lub wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółki zależnej. Wspomniany interes jest odrębny od interesów poszczególnych spółek (w tym spółki dominującej) wchodzących w skład holdingu. W konsekwencji wzgląd na interes holdingu może przesądzać o podejmowaniu działań niekorzystnych z punktu widzenia konkretnej spółki.

Nadzór nad realizacją interesu holdingu przez spółkę zależną sprawuje rada nadzorcza (a w razie jej braku – zarząd) spółki dominującej, chyba że umowa albo statut spółki dominującej lub spółki zależnej stanowi inaczej. Wspomniane organy zostały w tym celu wyposażone w prawo do żądania od zarządu spółki zależnej udostępnienia ksiąg i dokumentów oraz udzielenia informacji. W razie odmowy, spółka dominująca będzie mogła skierować do sądu rejestrowego wniosek o zobowiązanie spółki zależnej do wypełnienia ciążącego na niej obowiązku. Zarząd spółki zależnej będzie zobowiązany do przygotowywania i przedstawienia na zgromadzeniu wspólników albo walnym zgromadzeniu sprawozdania dotyczącego powiązań umownych między spółką zależną a spółką dominującą za okres ostatniego roku obrotowego. Może ono stanowić część sprawozdania zarządu z działalności spółki lub element jej sprawozdania finansowego.

3. Wiążące polecenie.

Prawo holdingowe wyposaża spółkę dominującą w prawo do wydawania spółce zależnej tzw. wiążących poleceń. Dotyczyć mogą one prowadzenia spraw spółki, a ich wydanie uzależnione zostało od tego, czy uzasadnia to interes holdingu i czy nie stoją temu na przeszkodzie przepisy szczególne. Wiążące polecenie powinno zostać wydane w  formie pisemnej lub elektronicznej.

Do niezbędnych elementów wiążącego polecenia należą:

• oczekiwane przez spółkę dominującą zachowanie spółki zależnej;
• interes holdingu, który uzasadnia wykonanie polecenia;
• spodziewane korzyści lub szkody spółki zależnej będące następstwem wykonania polecenia; oraz
• przewidywany sposób i termin naprawienia ewentualnych szkód poniesionych przez spółkę zależną za sprawą wykonania polecenia.

Wykonanie wiążącego polecenia wymagać będzie dodatkowo uprzedniej uchwały zarządu spółki zależnej. Musi ona zawierać co najmniej wskazane powyżej elementy polecenia. Nie zawsze jednak wykonanie wiążącego polecenia będzie dopuszczalne. Spółka zależna będzie obowiązana podjąć uchwałę odmowną, jeżeli wykonanie polecenia doprowadziłoby do jej niewypłacalności albo zagrożenia niewypłacalnością. W przypadku spółek zależnych niebędących spółkami jednoosobowymi podjęcie uchwały o odmowie wykonania wiążącego polecenia będzie konieczne również wówczas, gdy zaistnieje uzasadniona obawa, że jest ono sprzeczne z interesem tej spółki i wyrządzi jej szkodę, która nie będzie naprawiona przez spółkę dominującą lub inną spółkę z holdingu w okresie dwóch lat, licząc od dnia wyrządzenia szkody.

Podkreślić należy, że umowa albo statut spółki zależnej mogą przewidywać dodatkowe przesłanki odmowy wykonania wiążącego polecenia. Skuteczność uchwały o zmianie umowy albo statutu wprowadzającej dodatkowe przesłanki zależeć będzie od odkupienia przez spółkę dominującą udziałów albo akcji tych wspólników albo akcjonariuszy, którzy okażą się przeciwni proponowanym zmianom.

O podjęciu uchwały o wykonaniu lub odmowie wykonania wiążącego polecenia spółka zależna informuje następnie spółkę dominującą (wraz z uzasadnieniem).

4. Odpowiedzialność za wykonanie wiążącego polecenia.

Rozwinięciem powyższych uregulowań są przepisy prawa holdingowego ustanawiające odpowiedzialność spółki dominującej za szkodę wyrządzoną w wyniku wykonania wiążącego polecenia. Spółka dominująca może ponosić odpowiedzialność wobec trzech kategorii podmiotów: spółki zależnej, jej wierzycieli oraz wspólników.

Spółka dominująca odpowiada wobec spółki zależnej za szkodę, która została wyrządzona wykonaniem wiążącego polecenia, jeśli nie została ona naprawiona w terminie wskazanym w wiążącym poleceniu. Odpowiedzialność spółki dominującej jest wyłączona, jeśli nie można przypisać jej winy wystąpienia szkody. Za szkodę wyrządzoną jednoosobowej spółce zależnej spółka dominująca odpowiada tylko wówczas, gdy wykonanie wiążącego polecenia doprowadziło do jej niewypłacalności.

Przepisy prawa holdingowego przypisują subsydiarną odpowiedzialność spółce dominującej za szkodę poniesioną przez wierzycieli spółki zależnej w związku z wykonaniem przez tę ostatnią wiążącego polecenia.  Oznacza to, że jeżeli egzekucja skierowana przeciwko spółce zależnej okaże się bezskuteczna, spółka dominująca odpowiada za szkodę wyrządzoną wierzycielowi spółki zależnej. Odpowiedzialność będzie wyłączona, jeśli spółka dominująca nie ponosi winy lub szkoda nie powstała w następstwie wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia.

Wreszcie, spółka dominująca, która na dzień wydania wiążącego polecenia spółce zależnej dysponuje, bezpośrednio lub pośrednio, większością głosów umożliwiającą podjęcie uchwały o uczestnictwie w grupie spółek oraz o zmianie umowy albo statutu tej spółki zależnej, odpowiada wobec jej wspólnika albo akcjonariusza za obniżenie wartości przysługującego mu udziału albo akcji, jeżeli obniżenie było następstwem wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia.

5. Przymusowy odkup oraz przymusowy wykup.

Uzupełnieniem powyższego są rozwiązania prawa holdingowego dotyczące przymusowego odkupu (ang. sell-out) oraz przymusowego wykupu (ang. squeeze-out) udziałów albo akcji wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych (niezależnie od formy prawnej spółki).

Podmioty reprezentujące nie więcej niż 10% kapitału zakładowego spółki zależnej mogą żądać umieszczenia w porządku obrad najbliższego zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia sprawy podjęcia uchwały o przymusowym odkupie ich udziałów albo akcji przez spółkę dominującą, jeśli reprezentuje ona bezpośrednio, pośrednio lub na podstawie porozumień z innymi osobami co najmniej 90% kapitału zakładowego spółki zależnej. Dopóki nie zostanie uiszczona całość sumy odkupu, dopóty wspólnik albo akcjonariusz zachowuje pełen zakres uprawnień wynikających z udziałów albo akcji. Prawo holdingowe dokonuje podwójnego ograniczenia omawianego uprawnienia. Po pierwsze można skorzystać z niego wyłącznie raz w roku obrotowym. Po wtóre nie można uczynić tego wcześniej niż po upływie trzech miesięcy od dnia ujawnienia w Krajowym Rejestrze Sądowym uczestnictwa spółki zależnej w holdingu.

Zgodnie z przepisami prawa holdingowego zgromadzenie wspólników albo walne zgromadzenie spółki zależnej będzie z kolei mogło podjąć uchwałę o przymusowym wykupie udziałów albo akcji wspólników albo akcjonariuszy reprezentujących nie więcej niż 10% kapitału zakładowego przez spółkę dominującą, która reprezentuje co najmniej 90% kapitału zakładowego. Powyższe uprawnienie może zostać zmodyfikowane i przysługiwać również w przypadku, gdy spółka dominująca posiada bezpośrednio lub pośrednio nie mniej niż 75% kapitału zakładowego spółki zależnej. Musi to jednak zostać przewidziane w umowie albo statucie spółki zależnej.

6. Niezależny audytor.

Prawo holdingowe uwzględnia również dodatkowe uprawnienia przyznawane wspólnikom (akcjonariuszom) mniejszościowym spółki zależnej. Ci z nich, którzy samodzielnie lub wespół posiadają co najmniej 10% kapitału zakładowego, będą mogli zwrócić się do sądu rejestrowego z wnioskiem o wyznaczenie niezależnego audytora, którego zadaniem będzie zbadanie rachunkowości oraz działalności holdingu. Zakres takiego badania może zostać ograniczony w umowie albo statucie spółki zależnej. Sąd rejestrowy wzywa spółkę, której wspólnicy albo akcjonariusze złożyli wniosek, oraz spółkę dominującą do zajęcia stanowiska w sprawie w terminie 7 dni od otrzymania wezwania. Na wniosek spółki dominującej lub zależnej sąd może ograniczyć przedmiot badania lub określić sposób udostępniania jego wyników. Zobowiązany będzie brać przy tym pod uwagę takie okoliczności jak tajemnica przedsiębiorstwa, czy inne prawnie chronione informacje.

7. Podsumowanie.

Prawo holdingowe zmierza do możliwie wyważonego połączenia interesów różnych grup, które zaangażowane są w funkcjonowanie koncernu. Z jednej strony, możliwość wydawania wiążących poleceń prowadzić powinna do zwiększenia efektywności zarządzania holdingiem. Transparentność przyjmowanych rozwiązań – pozostająca w kontrze do dotychczasowego braku regulacji (holdingi faktyczne) lub postanowień umownych (holdingi umowne) – zapewnić ma komfort zarządom oraz pozostałym organom spółek zależnych. Z drugiej strony, ogląd na Nowelizację KSH nakazuje sądzić, że funkcjonowanie w ramach holdingu będzie prowadzić do powstania szeregu nowych obowiązków po stronie spółek w nim uczestniczących. Zwiększy się również zakres odpowiedzialności spółek dominujących, które odpowiedzialne będą co do zasady za reperkusje decyzji biznesowych podejmowanych w ramach holdingu.

[1] Ustawa z dnia 9 lutego 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (dalej: „Nowelizacja KSH”).

POBIERZ PDF