Nowelizacja KSH 2023 – nowe regulacje w zakresie transgranicznych oraz krajowych reorganizacji spółek

W dniu 15 września 2023 r. weszła w życie nowelizacja Kodeksu spółek handlowych („Nowelizacja”)[1], implementująca do polskiego porządku prawnego dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2121 z dnia 27 listopada 2019 r. zmieniającą dyrektywę (UE) 2017/1132 w odniesieniu do transgranicznego przekształcania, łączenia i podziału spółek („Dyrektywa”). Dyrektywa wprowadza m.in. pojęcie transgranicznych podziałów oraz przekształceń spółek, a także istotnie modyfikuje dotychczasowe regulacje dotyczące transgranicznych połączeń.

Nowe przepisy mają na celu pogłębienie integracji w ramach jednolitego rynku unijnego, zapewnienie swobody przedsiębiorczości oraz przeciwdziałanie jej ograniczaniu za sprawą odmiennych standardów prawnych w poszczególnych państwach członkowskich. Zmierzają również do harmonizacji zasad dotyczących transgranicznych przekształceń i reorganizacji spółek. Mają przy tym charakter kompleksowy, wprowadzając zmiany zarówno w obszarze reorganizacji transgranicznych, jak i krajowych.

Celem Nowelizacji jest też wykonanie wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej („TSUE”) z dnia 26 października 2017 r. (C-106/16) w sprawie Polbud-Wykonawstwo, w którym TSUE orzekł że przepisy wspólnotowe stoją na przeszkodzie temu, aby przeniesienie statutowej siedziby spółki do innego państwa członkowskiego, w celu przekształcenia jej w spółkę prawa obcego, uzależnione było od przeprowadzenia likwidacji przekształcanej spółki w państwie wyjścia. Z tego względu nowe przepisy (art. 270 pkt 2 – w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, art. 259 pkt 2 – w przypadku spółka akcyjnej) nie przewidują dłużej wymogu przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego w związku z dokonywaniem przez spółkę przekształcenia transgranicznego połączonego z przeniesieniem jej siedziby do innego państwa członkowskiego lub państwa-strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym („EOG”).

Nowelizacja rozszerza zdolność reorganizacyjną spółki komandytowo-akcyjnej. Jako jedyna spółka osobowa będzie ona mogła uczestniczyć w procesach połączenia – tak w charakterze spółki przejmującej, jak i nowo zawiązanej. Z kolei w procesach podziału – w roli spółki poddawanej podziałowi.

Zmiany w zakresie reorganizacji transgranicznych

Nowelizacja wprowadza do KSH dwa nowe (obok dostępnego dotychczas transgranicznego połączenia) typy reorganizacji transgranicznych spółek: transgraniczny podział oraz transgraniczne przekształcenie. Rozwiązania te dostępne są zarówno dla spółek kapitałowych, jak i spółki komandytowo-akcyjnej.

Transgraniczny podział

Podział transgraniczny polega na podziale polskiej spółki kapitałowej lub spółki komandytowo-akcyjnej na dwie lub więcej spółek podlegających przepisom innego państwa członkowskiego UE.

Podziału transgranicznego można dokonać na trzy różne sposoby:

1. przez zawiązanie nowej spółki lub spółek, gdy nowo zawiązana spółka lub spółki przejmują cały majątek spółki dzielonej, a jej dotychczasowi wspólnicy otrzymają udziały lub akcje takiej spółki lub spółek;
2. przez wydzielenie, gdy część majątku spółki dzielonej przenoszona jest na nowo zawiązaną spółkę lub spółki, a dotychczasowi wspólnicy otrzymają udziały lub akcje nowo zawiązanych spółek; oraz
3. przez wyodrębnienie, gdy część majątku spółki dzielonej przenoszona jest na nowo zawiązaną spółkę lub spółki w zamian za udziały lub akcje takich spółek, które obejmuje spółka dzielona.

Jak wynika z powyższego, Nowelizacja umożliwia transgraniczny podział przez przeniesienie całego lub części majątku polskiej spółki dzielonej wyłącznie na spółkę lub spółki nowo utworzone w innym państwie członkowskim. Oznacza to brak możliwości przeniesienia całego lub części majątku polskiej spółki dzielonej na spółkę lub spółki już istniejące w innym państwie członkowskim. Dopuszczalne zagraniczne formy prawne powstałych w ten sposób spółek określa załącznik nr 2 do Dyrektywy 2017/1132.

Transgraniczne przekształcenie

Drugim z nowo dostępnych rozwiązań jest przekształcenie transgraniczne. Nowelizacja przewiduje możliwość przekształcenia polskiej spółki kapitałowej lub spółki komandytowo-akcyjnej w określoną (wymienioną w załączniku nr 2 do Dyrektywy 2017/1132) spółkę podlegającą prawu państwa członkowskiego UE lub państwa-strony umowy o EOG.

Oznacza to możliwość dokonania zmiany dotychczasowej formy prawnej (np. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością) na inną (np. hiszpańską sociedad anónima czy niemiecką Aktiengesellschaft, a więc odpowiedniki polskiej spółki akcyjnej), jak również zmiana dotychczasowej formy prawnej (np. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością) na jej odpowiednik pod prawem obcym (np. hiszpańską sociedad de responsabilidad limitada czy niemiecką Gesellschaft mit beschränkter Haftung).

Przekształcenie transgraniczne wiązać będzie się z jednoczesnym przeniesieniem co najmniej siedziby statutowej do wybranego państwa oraz utrzymaniem przez przekształcaną spółkę osobowości prawnej. Tym samym przeniesienie polskiej spółki kapitałowej lub komandytowo-akcyjnej do innego państwa członkowskiego nie będzie wiązało się z przeprowadzaniem likwidacji w państwie wyjścia.

Nowe zasady ochrony wierzyceli, wspólników mniejszościowych i pracowników oraz szersza kontrola organizacji

Nowelizacja zmierza do zwiększenia ochrony interesów wierzycieli, wspólników mniejszościowych oraz pracowników spółek biorących udział w transgranicznej reorganizacji. Nowelizacja stanowi kompromis między potrzebą ułatwienia dokonywania operacji transgranicznych a koniecznością ochrony interesów różnych podmiotów powiązanych ze spółką, na które operacje te mogą potencjalnie wywierać negatywny wpływ.

W przypadku transgranicznych reorganizacji głównym sposobem ochrony wierzycieli spółki krajowej ma być możliwość wystosowania, w terminie miesiąca od dnia udostępnienia planu reorganizacji transgranicznej, żądania dotyczącego zabezpieczenia swoich roszczeń, które nie stały się wymagalne w chwili udostępnienia tego planu. Wierzyciele powinni przy tym uprawdopodobnić, że zaspokojenie ich roszczeń jest zagrożone przez reorganizację.

Zabezpieczeniu interesów wspólników mniejszościowych, którzy sprzeciwiają się reorganizacji transgranicznej, służy prawo do wyjścia ze spółki i otrzymania wynagrodzenia, które powinno zostać oszacowane przez niezależnego biegłego. Akcjonariusze mniejszościowi są także uprawnieni do przedstawiania uwag do planu reorganizacji.

Z kolei pracownicy zyskali za sprawą Nowelizacji możliwość przedstawiania uwag do planu reorganizacji transgranicznej, prawo do zapoznania się ze sprawozdaniem dotyczącym jej skutków, jak również przedstawiania opinii względem jego treści. Dodatkowo sprawozdanie przedstawiające podstawy prawne oraz względy ekonomiczne przemawiające za dokonaniem danej operacji transgranicznej będzie musiało uwzględniać część przeznaczoną dla pracowników. Poza KSH uregulowana została kwestia uczestnictwa pracowników w spółce powstałej w wyniku operacji transgranicznej [2].

Szersza kontrola reorganizacji

Nowelizacja wzmacnia krajową kontrolę legalności reorganizacji transgranicznych. Ustawodawca wprowadza – na wzór rozwiązań przyjętych wcześniej w przypadku transgranicznego połączenia – wymóg uzyskania zaświadczeń o zgodności z prawem polskim transgranicznego podziału bądź przekształcenia.

Do czasu wydania zaświadczenia, przekształcenie lub podział regulować będzie prawo państwa spółki przekształcanej lub spółki dzielonej. Po uzyskaniu zaświadczenia, dalsze wymogi i formalności określać będzie prawo spółki przekształconej lub spółki przejmującej.

Aby transgraniczna reorganizacja doszła do skutku, niezbędne jest uzyskanie opinii Szefa Krajowej Administracji Skarbowej dotyczącej zgodności danej operacji transgranicznej z przepisami prawa podatkowego. Z tego względu zarząd spółki (przekształcanej lub dzielonej) zobowiązany został do złożenia dodatkowego wniosku.

Zmiany w zakresie reorganizacji krajowych

Niezależnie od zmian w zakresie reorganizacji transgranicznych, Nowelizacja wprowadza również istotne zmiany dotyczące krajowych reorganizacji spółek. Najważniejsze z nich to wprowadzenie nowego typu podziału spółki (podział przez wyodrębnienie) oraz nowego rodzaju połączenia uproszczonego.

Podział przez wyodrębnienie

Podział przez wyodrębnienie (podobnie jak podział przez wydzielenie) polega na przeniesieniu części majątku (aktywów i pasywów) spółki dzielonej na jedną lub więcej spółek przejmujących. W przypadku podziału przez wyodrębnienie to spółka dzielona (a nie jej wspólnicy) staje się wspólnikiem spółki przejmującej. Jest to sytuacja podobna do aportu zorganizowanej części przedsiębiorstwa, ale z zachowaniem wszystkich zalet podziału. W ramach nowej instytucji dochodzić będzie do transferu praw i obowiązków na zasadach sukcesji uniwersalnej. Z dniem wydzielenia spółka wyodrębniona wstępuje w prawa i obowiązki spółki dzielonej określone w planie podziału. Przechodzą na nią również wszelkie zezwolenia, koncesje oraz ulgi pozostające w związku z przydzielonymi jej (wyodrębnionymi) składnikami majątku spółki dzielonej (chyba że ustawa lub decyzja administracyjna stanowią inaczej). Jest to zatem dogodny mechanizm dla tworzenia struktur holdingowych lub przenoszenia aktywów do spółek zależnych, który ma szansę zastąpić wiele transakcji typu asset deal oraz tzw. transakcji aportowych.

Krajowy podział przez wyodrębnienie umożliwia przeniesienie części majątku spółki dzielonej nie tylko na spółkę lub spółki nowo zawiązane, ale także na spółkę lub spółki już istniejące (inaczej niż w przypadku podziału transgranicznego).

Spółka dzielona pozostaje solidarnie odpowiedzialna ze spółką przejmująca wobec wierzyciela spółki dzielonej, którego roszczenie przypisane zostało w planie podziału spółce przejmującej, a którego ta spółka nie zaspokoiła. Odpowiedzialność ta jest ograniczona do wartości aktywów netto przyznanych każdej spółce uczestniczącej w podziale.

Nowy rodzaj połączenia uproszczonego

W przypadku w którym jeden wspólnik posiada bezpośrednio lub pośrednio wszystkie udziały lub akcje w łączących się spółkach lub wspólnicy łączących się spółek posiadają udziały lub akcje we wszystkich łączących się spółkach w tej samej proporcji, możliwe jest przeprowadzenie połączenia bez przyznawania udziałów lub akcji w kapitale zakładowym spółki przejmującej. Zastosowania nie będą miały również w takich przypadkach obowiązki związane z określeniem stosunku wymiany oraz zasad przyznawania udziałów, poddawaniem planu połączenia badaniu przez biegłego rewidenta, sporządzeniem sprawozdania zarządu spółki przejmowanej uzasadniającego połączenie, czy podejmowaniem uchwały o połączeniu przez wspólników spółki przejmowanej.

Nowy typ uproszczonego połączenia może być wykorzystany np. w celu koncentracji aktywów i pasywów spółek rozproszonych w ramach struktury holdingowej.

[1] Ustawa z dnia 16 sierpnia 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 1705).
[2] Ustawa z dnia 26 maja 2023 r. o uczestnictwie pracowników w spółce powstałej w wyniku transgranicznego przekształcenia, połączenia lub podziału spółek (Dz.U. z 2023 r. poz. 1784), która również weszła w życie dnia 15 września 2023 r.