Zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży w Polsce – jak poprawiać sytuację najmłodszych i polepszać ich komfort oraz samopoczucie?

Zaburzenia zdrowia psychicznego i ich wpływ na możliwość rozwoju oraz osiąganie pełnego potencjału są często pomijaną przyczyną cierpienia dzieci i młodzieży na całym świecie. Problemy w tym obszarze dodatkowo pogorszyła pandemia i jej długofalowe konsekwencje. Nieustająco odczuwane są też braki w zakresie nakładów finansowych i dostępności profesjonalnie przygotowanych lekarzy. Aby przeanalizować istniejące regulacje prawne oraz zidentyfikować szanse i potrzeby, a także wskazać dobre praktyki z zakresu ochrony zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży w Polsce, powstał raport regulacyjny. Został on opracowany we współpracy kancelarii Rymarz Zdort Maruta z UNICEF Polska oraz innymi przedstawicielami strony publicznej i prywatnej, organizacji społecznych, prawników, ekspertów i praktyków.

UNICEF szacuje, że na świecie blisko 13 proc. nastolatków w wieku od 10 do 19 lat żyje ze zdiagnozowanymi zaburzeniami zdrowia psychicznego. W samej Unii Europejskiej liczba ta sięga 11,2 mln. Prawie 46 tys. nastolatków co roku popełnia samobójstwo – to jedna z pięciu najczęstszych przyczyn śmierci w tej grupie wiekowej. Połowa z zaburzeń zdrowia psychicznego zaczyna się przed 14. rokiem życia i często pozostaje nieleczona. Globalnie średnio tylko 2 proc. wydatków budżetowych państw na ochronę zdrowia jest przeznaczanych na zdrowie psychiczne.

Problemy i wyzwania w zakresie braku dostępności, niedofinansowania i niskiego stanu jakości ochrony zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży są problemem większości krajów. Przeprowadzona w Polsce reforma systemu ochrony zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży nie przyniosła jeszcze oczekiwanych rezultatów. Brakuje też kompleksowych i sprawdzonych działań sektora prywatnego w tym obszarze.

– Dla UNICEF kwestie związane ze zdrowiem psychicznym dzieci i młodzieży są jednym z kluczowych obszarów aktywności, podejmowanych zarówno w skali globalnej, jak i lokalnie. Współpracujemy na tym polu z wieloma interesariuszami oraz partnerami oraz dostrzegamy potrzebę wprowadzania zaawansowanych rozwiązań systemowych, skoordynowanych na wielu poziomach – mówi Renata Bem, Dyrektor Generalna UNICEF Polska. – Dzięki wielostronnej współpracy z wieloma partnerami i kancelarią RZM powstał raport identyfikujący szanse i problemy prawne oraz dobre praktyki z zakresu ochrony zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży. Wpisuje się on w wiele naszych działań, takich jak wieloletnia współpraca z Z Zurich Foundation, kampania #OnMyMind, czy też cały czas rozbudowywana i poszerzana baza informacji, stanowiąca dostępne online kompendium wiedzy o zdrowiu psychicznym,przeznaczone dla młodzieży, ale też ich rodziców i opiekunów – dodaje.

Raport ma charakter prawno-informacyjny. Zawiera szczegółowe propozycje rozwiązań prawnych i pozaprawnych umożliwiających poprawę sytuacji dzieci i młodzieży w obszarze zdrowia psychicznego, w tym przygotowanie podstaw do ewentualnych zmian legislacyjnych i opracowań systemowych. Jego celem nie jest jednak przedstawienie wiążących rekomendacji. Nie wyczerpuje on też całości problematyki ochrony zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży, lecz skupia się na wybranych, ogólnych aspektach, które zostały uznane za najbardziej istotne.

– Cieszę się, że wspólnie udało się przygotować tak kompleksowy raport pokazujący problemy trapiące najmłodszej części naszego społeczeństwa. Jesteśmy prawnikami, dlatego skoncentrowaliśmy się na analizie systemu prawnego i jego wpływu na sytuację młodych ludzi cierpiących z powodu zaburzeń zdrowia psychicznego. Brak pomocy albo pomoc nieskuteczna wyklucza młodych ludzi ze społeczeństwa. Wciąż zbyt często kończy się samobójstwami. Wierzę, że nasze rekomendacje będą ciekawą lekturą dla decydentów odpowiedzialnych za zdrowie publiczne i pozwolą szybko wprowadzić realne zmiany – mówi Anna Partyka-Opiela, partnerka kierująca praktyką Compliance w Rymarz Zdort Maruta.

Publikacja składa się z trzech elementów: opisuje stan faktyczny – problemy i potrzeby, z jakimi mierzą się dzieci i młodzież; analizuje stan prawny – otoczenie regulacyjne oraz praktyki jego funkcjonowania w realiach krajowego systemu ochrony zdrowia; określa rolę podmiotów prywatnych oraz trzeciego sektora we wspieraniu zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży oraz zbiera dobre praktyki podejmowane przez patronów i partnerów raportu, które mogą stanowić dla całego rynku inspirację do działania, a także pokazać stronie publicznej, w jaki sposób może wykorzystać potencjał tych podmiotów w swoich aktywnościach.

W pracach nad jego treścią wykorzystano dobre praktyki w tym obszarze znane i stosowane w innych państwach. Uczestniczyli w nich przedstawiciele strony publicznej oraz sektora pozarządowego (UNICEF Polska, Polskie Stowarzyszenie ESG, Forum Odpowiedzialnego Biznesu, Fundacja Centrum Innowacyjnej Edukacji, Fundacji Nie Widać Po Mnie, Fundacji My Pacjenci), praktycy z Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej, eksperci zakresu ochrony zdrowia psychicznego. Niezwykle ważnym elementem prac nad raportem był dialog z młodzieżą z III Liceum Ogólnokształcącego im. Marynarki Wojennej RP w Gdyni. Partnerami raportu są: Adamed Pharma, Benefit Systems, ICT Poland, LPP, Medicover, Nivalit, Oshee, TikTok.

– Zdrowie psychiczne stanowi jeden z najważniejszych czynników wpływających na jakość życia każdego człowieka. Kryzysy zdrowia psychicznego, zaburzenia oraz brak odpowiedniej wiedzy, jak sobie z nimi radzić, mogą negatywnie wpłynąć na nasze codzienne funkcjonowanie. Szczególnie wrażliwą grupą są dzieci i młodzież. Smutek, stres, frustracja oraz cały wachlarz innych emocji, jakich doświadczają młodzi ludzie, są na stałe wpisane w proces dojrzewania. Nie leczone zaburzenia mogą destrukcyjnie wpłynąć na możliwość rozwoju i wykorzystania w pełni potencjału młodych ludzi – podsumowuje dr Aleksandra Lewandowska – Konsultant Krajowa w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży.